Kruidenremedies en cosmetica zelf maken: mei 2002

01 mei 2002

Handgel (ontsmettend)

Zelf ontsmettende hand gel (± 80 % = even sterk als de duurdere medische alcohol gels): 2 receptjes.

Recept 1	Recept 2
790 ml ethanol 96 %vol	750 ml iso-propanol 99%
15 ml glycerine	idem
40 ml waterstofperoxide 3%	idem
150 ml water	190 ml water

Het water kan vervangen worden door een mengsel van water met rozenwater of hamamelis water of je kan in de alcohol eerst een druppeltje etherische olie oplossen voor een frisse geur.
Mengen, pompfles vullen en 48 u laten rusten dan klaar voor gebruik....

Voor meer gelstructuur: 5 g PNC400 (natriumpolyacrylzuur), eerst oplossen in het water dat opgewarmd is tot 60°C, laten koelen en mengen met andere ingrediënten.
Of een andere geschikt gelvormer of carbomeer gebruiken.

Tincturen

Het vermelde gebruik is een omschrijving waarvoor wij de kruiden en andere ingrediënten gebruiken. Het is geen gezondheidsclaim volgens de Verordening (EG) nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 20 december 2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen.
Kruiden en chemische producten zomaar gebruiken kan gevaarlijk zijn: sommige zijn giftig, andere hebben bijwerkingen en negatieve interacties met reguliere medicatie,... dus voorzichtigheid zijn. Gebruik bij kwaaltjes nooit zomaar kruiden en huismiddeltjes zonder eerst arts of apotheker te raadplegen. De webmaster kan op geen enkele wijze verantwoordelijk noch aansprakelijk gesteld worden voor gevolgen van het raadplegen en/of gebruiken van de vermelde informatie.

Basisregel

Droge kruiden
- 110 g droge kruiden, fijn wrijven in de vijzel
- 570 ml ethanol 70% vol
- 2-4 weken laten macereren
- filteren (koffiefilter en uitpersen)
Verse kruiden
- 228 g verse kruiden
- 570 ml ethanol 80% vol
- in blender
- 2-4 weken laten macereren
- filteren (koffiefilter en uitpersen)

Bovenstaande bereidingswijze levert TM, Tinctura Mater of moedertinctuur op, het recept is conform de farmacopee.

Alcohol

Gebruik steeds drinkethanol, GEEN gedenatureerde ethanol of ontsmettingsalcohol deze bevatten producten (ether, MEK (methyl-ethylketon), methanol...) om de ethanol (die door minder accijns veel goedkoper is), ondrinkbaar te maken en bij inname erg schadelijk tot giftig kan zijn.
Je kan de apotheker de verdunning naar 70 of 80 % vol laten maken maar dit komt erg duur uit.
Heel wat goedkoper is zuivere ethanol kopen (in Luxemburg of Andorra, 30 - 50 % goedkoper en je mag in België zonder aangifte 10 liter per volwassene invoeren uit een EU-land! (Andorra, Jersey, Guernsey en San Marino zijn geen EU-landen hier is de invoer beperkt tot 1 liter per volwassene / Liechtenstein is geen EU land maar wel lid van Europese Economische Ruimte met vrij verkeer van goederen,...dus hier wel 10 l). Je moet steeds een aankoopbewijs kunnen voorleggen.
Deze alcohol heeft meestal een concentratie van 92 of 94 of 96 % vol. Let op deze 'sterke' alcoholen zijn erg licht ontvlambaar. De dampen (bij glasbreuk bijvoorbeeld) kunnen alcoholintoxicatie veroorzaken.
De verdunning naar 70 of 80 % kan je gemakkelijk berekenen, zie verder.
Je kan ook zwakkere alcohol versterken om minder dure alcohol met hoge concentratie te gebruiken. Lees dit hier.

Bewaren

voorraadfles 1 liter

druppelflesjes voor gemakkelijk gebruik

Tincturen worden bijna onbeperkt bewaard in het donker en bij kamertemperatuur. Gemakkelijk zijn kleine druppelflesjes in bruin glas.

Berekenen

Versnijden

Als je met sterke alcohol werkt, wordt die versneden. Dit bereken je als volgt

Gehalte sterke alcohol = A
Gehalte gewenste alcohol = B
Verhouding is dan B : (A:B)

Voorbeeld:

Gehalte sterke alcohol = 96% vol
Gehalte gewenste alcohol = 70 % vol
Verhouding alcohol tot andere vloeistof is dan 70 : 96 = 0,73

Concreet:

voor 1 liter verdunde alcohol à 70 % vol, dit is 1000 ml dus heb je 1000 : 2,69 = 730 ml ethanol van 96 % vol nodig om één liter ethanol van 70% vol te bereiden (aanvullen tot 1 l met chloor- en kalkarm water = Brita of gekook en opnieuw afgekoeld leidingwater of gedestilleerd water)

Versterken

Als je goedkope, bijna smaakloze alcohol (oplegalcohol, gin, witte rum, vodka, tequila) koopt bij een retailer kan je eventueel als je de geur of smaakt te sterk vindt, nog een groot deel van de resterende smaak en geur absorberen met actieve kool zoals Granucol GE of Alcotec Carbon en dan deze alcohol versterken.

De zwakke alcohol versterken, bereken je als volgt

Volume zwakke alcohol = A en sterkte zwakke alcohol = B
Sterkte toevoegalcohol = C
Gewenste sterkte = E
Volume toevoegalcohol = (A*(E-B))/(C-E)

Voorbeeld:

Zwakke alcohol: 500 ml met 38 % vol
Sterke alcohol 96 % vol
Gewenste sterkte: 70 % vol
Volume toe te voegen sterke alcohol = (500 x (70-38)) : (96-70) = 500 x 36 / 26 = 615 ml
Theoretisch eindvolume: 500 + 615 = 1115 ml (effectief iets lager omdat de watermoleculen in de zwakke alcohol en de alcoholmoleculen in de sterke alcohol gedeeltelijk in elkaar schijven (volumevermindering of volumeconcentratie, lees meer bij Wikipedia)

Als je dit zou doen met versneden alcohol van 96%, had je voor ongeveer hetzelfde eindvolume 813 ml sterke alcohol nodig. Je bespaart op dure koopalcohol.

Maak het je gemakkelijk

Een eenvoudige spreadsheet. Enkel de lichtgroene cellen invullen, het berekenen gebeurt automatisch.

Olie

Bereiding

250 g zaden / gedroogde kruiden fijnmalen met een elektrische koffiemolen (niet warm laten draaien), een speciale kruidenmolen of in de vijzel
glazen bokaal van ongeveer 3 à 500 ml vullen met de kruiden/zaden
250 ml olie* bijvoegen en bokaal hermetisch sluiten, 4 weken in de zon zetten
filteren door een koffiefilter
in een bruine fles doen
donker en koel bewaren (niet in koelkast)

* gebruik kwaliteitsolie zoals: amandelolie, tarwekiemolie (rijk aan vit E), sojaolie,...

Maak slechts een voorraadje voor maximum één jaar want olie degenereert door contact met zuurstof en polymerisatie. Bewaar de olie op kamertemperatuur (16-22°C) in het donker.

Zelf kruidenoliën maken, lees hier meer.

Voor oliën op de huid te gebruiken, is het verstandig om eerst een kleine spot aan te brengen als allergietest.
Oliën worden bijna nooit inwendig gebruikt wel direct op de huid aangebracht, als massage of als basis voor zalven of badoliën. Een voorbeeld van olie voor inwendig gebruik: hennepolie met curcuminne en de wortel van Duivelsklauw om ontstoken gewrichten te verlichten.

Badoliën

Badolie is een enkelvoudige olie of een mengsel van oliën.
Om te voorkomen dat ze in het badwater als druppels boven drijven, wordt een emulgator toegevoegd.

Basisrecept

250 ml al dan niet gemengde olie
10 ml polysorbaat 80 (Tween 80)
eventueel enkele druppels etherische olie
schudden voor gebruik, scheutje in de waterstraal gieten

Enkele recepten:

Relaxerende badolie
Ingrediënten: 100 ml lavendelolie, 75 ml kamilleolie, 60 ml melisseolie, 15 ml appelsienschilolie, 10 ml polysorbaat 80
Badolie voor pijnlijke spieren en gewrichen
Ingrediënten: 100 ml arnicaolie, 100 ml rozemarijnolie, 50 ml dennentopolie, 10 ml polysorbaat 80 en enkele druppels etherische olie van wintergreen (Gaultheria fragrantissima) en cabreuva (Myrocarpus fastigiatus)
Vrije adem badolie
Ingrediënten: 75 ml dennentopolie, 75 ml eucalyptusolie, 50 ml tijmolie, 25 ml vlierbloesemolie, 25 ml lavendelolie, 10 ml polysorbaat 80 en enkele druppels etherische olie van wilde tijm (Thymus serpyllum)

Massageolie

Massageolie is een mengsel van oliën die traag indringen zodat er voldoend e smering is voor het handelen zelf (een voorbeeld van een rugmassage zie je hier).

Massage olie voor pijnlijke spieren en gewrichten
Ingrediënten: 10 ml amandelolie, 10 ml ricinusolie, 5 ml cajeput, 3 ml kamfer, 3 ml wintergreen (Gaultheria fragrantissima) , 2 ml cabreuva (Myrocarpus fastigiatus), 5 ml hennepolie, 2 ml D-panthenol

Kruidenolie

Kruiden en zaden

*Citrus aurantium*	Appelsien
	grote pot (1 l) vullen met 1/4 l olie telkens je een appelsien eet, eerst goed wassen en met de dunschiller het oranje deel weghalen oranjeschil bij de olie tot de pot volgepropt is nog 2 weken laten staan en uitpersen door een neteldoek relaxerend kan ook met citroen en limoen

*Pinus sylvestris*	Den
	dennentoppen voor soepele gewrichten meer adem massage

*Eucalyptus globulus*	Eucalyptus
	bladeren borstolie massage

*Calendula officinalis*	Goudsbloem
	knoppen en pas open bloemen zuivert, herstelt en hydrateert de huid

*Humulus lupulus*	Hop
	bloemen rustgevend

*Juniperus communis*	Jeneverbes
	toppen met vruchten voor soepele gewrichten

*Matricaria chamomilla*	Kamille
	knoppen en bloemen rustgevend

*Lavandula angustifolia*	Lavendel
	bloempjes rustgevend

*Viscum album*	Maretak
	baadjes en steeltjes bevordert bloedsomloop verzacht koude handen en voeten tegenindicatie: zwangerschap

*Rosmarinus officinalis*	Rozemarijn
	bloeiende toppen bevordert bloedsomloop verzacht koude handen en voeten

*Hypericum perforatum*	Sint-Janskruid
	knopjes en bloeiende topjes ontspannend kan overgevoeligheid voor zonlicht (UV-deel) stimuleren tegenindicatie: antidepressiva → serotoninesyndroom

*Hamamelis virginiana*	Toverhazelaar
	blad verzacht de huid

*Valeriana officinalis*	Valeriaan
	wortel rustgevend

*Arnica montana*	Valkruid
	knopjes en bloeiende topjes verstuikingen kneuzingen niet op open wonden

*Foeniculum vulgare*	Venkel
	zaad verfrist in borstolie

*Sambucus nigra*	Vlier
	bloesem verzacht luchtwegen (borstolie)

*Gaultheria fragrantissima*	Wintergreen
	blad soepele gewrichten inwrijven van reumatoïde artritis knobbel massage, verwarmend en pijnstillend bevat methylsalicilaat

Basisproducten en materiaal

Inhoud

Anatomie	Producten	Materiaal
Huid pH	Additieven	Glaswerk
	Basisolie	Weegschaal
	Conservering	Vijzel
	Emulgators	Spatel/lepel
	Gelvormers	Roerstaaf
	Mineralen	Bekers
	Waters	Zalfpotjes

Huid

De huid heeft een pH tussen 4,5 en 5,5 dit is licht zuur als bescherming tegen infectie. Als de pH van de huid verhoogt (minder zuur) wordt de huid dof, kunnen infecties en rimpels ontstaan. Het is verstandig om de pH van zelf gemaakte producten te controleren en indien nodig aan te passen met het toevoegen van zuren (vitamine C of citroenzuur) om de pH te verlagen of natriumwaterstofcarbonaat om de pH te verhogen.

pH is een maat voor de zuurtegraad van een waterige oplossing. Hoe meer vrije protonen hoe zuurder: pH = -log[H⁺]. Huidprodukten kunnen zuurder (pH verlagen) gemaakt worden door het toevoegen van zuren (vitamine C of citroenzuur). Bij te zure producten kan je de pH verlagen door natriumwaterstofcarbonaat toe te voegen.
Enkele voorbeelden van zuurheid van stoffen:

accuzuur	cola, azijn	huid	water	zeewater	ontstopper
pH 1	pH 3	pH 4,5 -5,5	pH 7	pH 8,5	pH 13
zuur			neutraal	basisch

De pH kan gemeten worden met een pH-papiertje dat verkleurt of met een pH-meter (vrij duur. De testpapiertjes zijn te koop in verschillende bereiken: universeel van pH1 tot pH12 per pH 1 wat te onnauwkeurig is voor huidproducten, of een aangepast bereik.
Papier met een bereik van pH 3,8 – 5,5 per pH 0,2 is ideaal.
Een elektrische pH-meter meestal met automatische temperatuurcompensatie kan van pH 1 tot 14 meten met een nauwkeurigheid van 0,05 to 0,01. Labotoestellen zijn nog nauwkeuriger.

Producten

Additieven
- hyaluronan of hyaluronzuur is een lichaamseigen stof die ontzettend veel water kan vasthouden (van 5000 tot 50 maal het eigen gewicht) afhankelijk van in welk milieu. Hierdoor houdt het de huid vochtig, glad en laat rimpels verdwijnen. Tot 1%, eerst oplossen in een beetje ethanol en dan aan de waterfase toevoegen.
- D-panthenol (2,4-dihydroxy-N-(3-hydroxypropyl)-3,3-dimethylbutaanamide) ook pro-vitamine B5 heeft een hydraterende werking op huid, nagels en haren. Tot 5%.
- Octylmethoxycinnamaat of octinoxaat is een ester van 4-methoxykaneelzuur met 2-ethylhexanol. Handelsnaam: Parsun of Parsol. Het is een UV-filter in het UV-B gebied (280-320 nm). Dosis per beschermingsfactor: 1%, dus een dosis van 5% geeft een beschermingsfactor 5, maximum tot 10% gebruiken, oplossen in ethanol of olie voor het toevoegen.. Kan versterkt worden met zinkoxide dat opgelost wordt in de waterfase.

Basisolie
- amandelolie bevat enkelvoudig onverzadigde vetten, magnesium, vitamine A en B1, B2, B6 en vooral E.
  Het verzacht, en voedt de huid, houdt het vochtgehalte op peil en houdt de huid soepel; geschikt voor elk type huid.
- arganolie bevat een hoge concentrratie aan enkelvoudige onverzadigde vetzuren (tot 80%) en heeft een sterk herstellend effect op de huid bij lidtekens, puistjes, acne, ...
  Werkt onstsmettend, wondhelend en ontspannend.
- druivenpitolie is lichtgroen en rijk aan enkelvoudige onverzadigde vetzuren (> 80%): 66% omega 6 en 19% omega 9. De olie is geurloos en trekt snel in zonder een oliefilm achter te laten.
  Voor elke huid, ook de tere huid en verzacht spataders.
- jojobaolie zowat de 'rolls royce' onder de oliën ook qua prijs en is dan nog geen olie maar een was die vloeibaar is bij kamertemperatuur.Wordt amper rans en bewaart zeer lang alle eigenschappen. De olie is geschikt voor elke huid, is hypoallergeen en neutraal van geur.
- macadamiaolie bevat vitamine B1, magnesium, fosfor, ijzer, zink, calcium en de grootste concentratie aan onverzadigde vetten van alle noten oliën.
  Ideaal bij beschadigingen zowel van de huid als van nagels en haren. Werkt wondhelend en ontstekingsremmend.
- tarwekiemolie: bevat selenium, betacaroteen (pro-vitamine A), vitamine E en aminozuren.
  Regenererend en verzorgt de huid en werkt ontstekingsremmend. Vooral voor droge en oudere huid en haren. Verzacht littekens.
- zonnebloemolie gebruik je steeds vers (degenereert na 1 jaar), is goedkoop, dunvloeibaar, vrijwel neutraal en rijk aan vitamine A, C en E.
  De olie wordt goed opgenomen, is geschikt voor elk huidtype en laat geen vetlaagje achter.
Conserveringsmiddelen
- ascorbinezuur (1,2-dihydroxyethyl]-4,5-dihydroxyfuran-3-one) of vitamine C, een conserveringsmiddel en anti oxidant dat de aanmaak van collageen stimuleert (weefselherstellend). Kan citroenzuur vervangen of alleen gebruikt worden met een dosering van 0,01% tot max. 5%. een 5% oplossing in water heeft een pH van 2,3.
- 2-hydroxy-1,2,3-propaantricarboxylzuur, geen paniek dit is geen exoot maar gewoon citroenzuur dat in vele planten en vruchten voorkomt en ook een lichaamseigen stof is. Citroenzuur verlaagt de pH, een oplossing van 50 g/l heeft een pH van 1,8. Wordt gebruikt met natriumwaterstofcarbonaat in bruisballen. Het is een sterk conserveringsmiddel dat wel het eindproduct zuurder maakt. Gebruik niet meer dan 8-10%.
- heliozimt is 3,4-methylenedioxybenzaldehyde (ook piperonal of heliotropine genoemd komt voor in zwarte peper en heel wat andere planten zoals de Zonnewende) is opgelost in 3-phenyl-1-propanol (een huidneutraal oplosmiddel - zacht geurende alcohol met een anti-bacteriële werking).
  Gebruik 0,2 % voor een bewaartijd van ongeveer 6 maanden (combinatie met andere conserveringsmiddelen verlengt deze periode)
- vitamine E is een natuurlijk bewaarmiddel en anti oxidant. Het komt van nature voor in heel wat oliën en bij gebruik van deze oliën rijk aan vitamine E is extra toevoeging niet nodig.
  Zuiver vitamine E is een olieachtige stof die a rato van 2% kan toegevoegd worden.

Emulgators dienen om vet (olie)- en waterfase aan elkaar te binden
- bijenwas waarmee honingbijen de raten maken. Er zijn 2 vormen, de cera alba (witte, gebleekte was) en de cera flava (gele, natuurlijke was).
  Is huidvriendelijk, verzorgend en vochtinbrengend (ook voor gevoelige huid) en is aangewezen bij crémes, zalf en lippenbalsem.
  Smeltpunt 72°C
- cetaceum vroeger ook walschot uit de schedel van de potvis. Nu wordt deze wasachtige stof uit planten geëxtraheerd.
  Verzacht en beschermt elk huidtype
  
  Dosis: tot 3%
- hexadecanol of cetylalcohol is een verdikkingsmiddel dat zwak emulgerend werkt. Het wordt meestal al co-emulgator gebruikt omdat het de werking van de andere emulgator versterkt.
  Maakt de huid zacht en is aangewezen bij crémes, lotions, en haarverzorging.
  Dosis: 0.5 tot 1% voor de droge huid en tot 3 % voor normale en vette huid
  Smeltpunt 49°C, lost op in olie en alcohol
- lamacrème is een reeds bereide crème met: glycerinestearaat (een ester uit glycerine en n-octadecaanzuur [stearinezuur]) en glycerine stearaat citraat (een mengsel van veresterde oliën en glycerine met stearinezuur en citroenzuur).
  Voor vettere crèmes (vooral handen en voeten) voor droge huid
  Lamacrème is stabiel bij lagere pH-waarden waardoor het geschikt is als emulgator bij infusen en hydrolaten van verse kruiden
  Dosis: 5 - 10 %
  Smeltpunt: 60*C (afhankelijk van de samenstelling)
- lanoline of wolvet (uit schapenwol) is een sterke emulgator
  Is huidvriendelijk, verzachtend en vochtinbrengend, goed bij droge en oude huid en aangewezen bij zalf en lippenbalsem.
  Smeltpunt 40-48°C
- stearinezuur, (octadecaanzuur) een verzadigd vetzuur, s een zwakke emulgator die dikwijls als vetfase gebruikt wordt, versterkt met lanoline
  Smeltpunt: 70°C

Gelvormers
- PNC 400 een polymeer op basis van acrylzuur en natriumzout. Verdikkings- en gelvormend middel en stabilisator.
  In warme waterfase oplossen.
  Dosis: 0,5 %

Mineralen
- kaliumaluminiumdisulfaat (KAlSO₄) of aluin wordt gebruikt in deodorants en in after-shave, stelpt het bloeden en ontsmet
- natriumwaterstofcarbonaat (NaHCO₃, bicarbonaat of bakpoeder levert CO2 bij badbruisballen samen met citroenzuur, verhoogt de pH, maakt tanden wit in combinatie met tandpasta en kan gebruikt worden samen met aluin in deodorants
- zinkoxide (ZnO) beschermt de huid tegen UV (<360 nm), herstelt kloven in de huid en werkt anti-bacterieel

Oliemaceraten, zie hier
- Vlugolie
  Vlugolie of etherische olie wort uit planten geëxtraheerd door stoomdestillatie, zie ook hydrolaten. Ze zijn in de handel te koop of zelf te maken, dit laatste is niet eenvoudig omdat voor sommige vlugolieën zeer veel basisstof nodig is, bijvoorbeeld om 1 ml etherische rozenolie te maken heeft men 100 kg rozenblaadjes nodig. Vlugolie wordt steeds bij het koud produkt gevoegd en niet opgewarm omdat het dan verdampt...

Waters
Waters uit de handel ontstaan meestal als "bijproduct" bij de vervaardiging van etherische olie of worden omwille van het water zelf gemaakt (zoals je thee zou maken).
- Rozenwater wordt gemaakt uit rozenblaadjes (bijproduct van het maken van etherische rozenolie), het verzachten geeft rust aan de huid en laat de poriën samentrekken.
- Hamameliswater is een waterig extraxt van de bladeren en schors van de Toverhazelaar: het heeft samentrekkende en opwekkende eigenschappen
- Andere: het staat vrij te experimenteren na wat opzoekwerk over de werking met thee van: groene thee, driekleurig viooltje, kamille,...

Materialen

maatglazen		weegschaal

vijzel	filter	roerstaaf (glas)

spatel/lepel	bekers	zalfpotjes

Siroop en keelbalsem

Basissiroop

Ingrediënten
- Waterfase
- water om aan te vullen tot 100 ml
Conserveringsmiddel
- 50 g suiker
- 3 ml glycerine (een meerwaardige, vloeibare suiker die de siroop consistentie geeft)
- 20 ml tinctuur (ethanol 70% vol): het actief product en "bewaarmiddel"
Bereiding
- suiker, tinctuur en glycerine in een gradueerde beker (100 ml)
- al roerend water toevoegen tot 80 ml
- blijven roeren tot alles opgelost is
- bijvullen tot 100 ml
- koel en donker bewaren

Keelbalsem

Ingrediënten
- Waterfase
- water om aan te vullen tot 100 ml
Conserveringsmiddel
- 50 g suiker
- 3 ml glycerine (een meerwaardige, vloeibare suiker die de siroop consistentie geeft)
- 10 ml tijmtinctuur en 10 ml wilde tijmtinctuur voor een uitstekende keelbalsem en hoestsiroop
Bereiding
- suiker, tinctuur en glycerine in een gradueerde beker (100 ml)
- al roerend water toevoegen tot 80 ml
- blijven roeren tot alles opgelost is
- bijvullen tot 100 ml
- koel en donker bewaren
Opmerking
- de werking kan versterkt worden door toevoegen van smalle weegbree (hydrolaat of tinctuur)

Vlier(hoest)siroop

Ingrediënten
- Waterfase
- 1 l sap van rijpe vlierbessen
Conserveringsmiddel
- 750 g oerzoet of kandijsuiker / l sap
- 4 kruidnagels / l sap
Bereiding
- zeer rijpe vlierbessen, ontstelen
- in koperen of inox pot op laag vuurtje al roerend aan de kook brengen tot bessen open barsten (min. 10 minuten koken om schadelijk sambunigrine af te breken)
- door een neteldoek gieten en zacht uitknijpen
- sap met kruidnagels en suiker aan de kook brengen, eventueel afschuimen
- onmiddellijk in met heet water gespoelde wijnflessen gieten tot 1 cm van de rand en afsluiten met een Weck-kapje
- fles even op de kop en dan rechtopstaand laten afkoelen
- koel en donker bewaren